Genel tanımıyla BDT, insanın bilişini etkileyen işlevsel olmayan/çarpıtılmış olumsuz düşüncelerin değiştirilmesi ve yerlerine olumlu düşüncelerin konmasıdır. Farklı sosyo-ekonomik çevrelerdeki çocuk, genç ve yetişkinleri içine alan oldukça geniş kapsamlı bir yaklaşımdır. Bu terapi şekli kısa süreli ve etkili bir terapidir. Üstelik diğer terapi türlerinden ve psikiyatrik ilaçlardan daha etkilidir. Son 25-30 yıla damgasını vuran terapi şekli de BDT’dir.
BDT, yalnızca kişilerin o anki semptomlarını hızlı bir şekilde hafifletmekle kalmaz. Aynı zamanda da kişilere ömür boyu yardımcı olacak iyi olma halini öğretir. Bu nedenle pek çok ruhsal sorunun tedavisinde önemli bir rol oynar. Bilişsel davranışçı terapinin geliştiricisi Aaron Beck’e göre “İnsanları nesneler değil, kapıldıkları fikirler harekete geçirir.” Bu düşünceyle hareket eden BDT’de asıl amaç, kişilerin olaylar karşısında sahip oldukları fikirlerin ‘o ana’ yani ‘şimdiye’ ait olmasını sağlamaktır. Kalıcı iyileşme ancak kişinin temel varsayımlarını değiştirmesine bağlıdır.
BDT’ye göre geçmişteki deneyimlerden sahip olduğumuz olumsuz düşünceler şu anki bilişlerimizi etkilediğinde psikolojik sorunlar başlar. Oysa çarpıtılmış düşüncelerin yeniden değerlendirilmesi ve gerçekçi bir biçimde ele alınması bilişte düzelmeyi sağlar. Böylelikle sorunların çözümüne yardımcı olur.
Bilişsel Davranışçı Terapi Hangi Sorunlarda Kullanılabilir?
Esasında bilişsel davranışçı terapi sadece ruhsal sorunlarla ilgilenmemektedir. Örneğin dengeli bir ruh sağlığı, stres yönetimi veya problem çözme becerisi gibi günlük hayatta her insana gerekli olan konularda da işe yaramaktadır. Genel olarak ifade edecek olursak BDT şu sorunlar için uygun bir tedavi yöntemidir:
- Anksiyete Bozuklukları
- Depresyon
- Panik Bozukluk
- Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)
- Fobik Bozukluklar (yükseklik fobisi, sosyal fobi, agarofobi…)
- Alkol ve Madde Kullanımı
- Yeme Bozuklukları
- Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
- Cinsel İşlev Bozuklukları
- Çift Terapisi ve Aile Terapisi
- Evlilik Sorunları
- Somatoform Bozukluklar
- Hipokondriyazis
Kimler Bilişsel Davranışçı Terapiye Uygundur?
- Danışanda mental retardasyon (zeka geriliği) olmamalıdır. Başka bir deyişle danışanın otomatik düşünceleri ve duyguları arasında bağ kuracak yeterlilikte olması gerekir.
- Düşünce ve anılar ulaşılabilir olmalıdır. Nitekim travma sonrası stres bozukluğu, şizofreni ve/veya borderline tanısı almış bireylerde anılar bastırılmış olabilir. Bu tür durumlarda danışanın BDT faydalarından yararlanması mümkün olmaz.
- Danışan terapistle ilişki kurarken direnç göstermemelidir. Çünkü danışanın terapistle ilişki kurmak istemediği durumlarda otomatik düşüncelere ve temel inançlara ulaşmak mümkün olmaz. Dolayısıyla bu gibi durumlarda da bilişsel davranışçı terapi danışan için uygun olmaz.
- Danışan sorumluluk almaya hazır olmalıdır. Nitekim bilişsel davranışçı terapi süresince danışan ve terapist beraber aktif rol almalıdır. Danışanın rollerini ve sorumluluklarını üstlenmediği durumlarda bilişsel davranışçı terapi faydalı olmaz.
- Danışanda kronik psikiyatrik/psikolojik hastalık olmamalıdır. Ayrıca danışanın semptomlarını etkileyecek fiziksel bir rahatsızlığı da olmamalıdır.
BDT Stratejileri Nelerdir?
BDT, genellikle öğrenilmiş olumsuz düşünce ve davranış kalıplarını değiştirme çabalarını içerir. Bunun için birtakım stratejiler kullanır. Bu stratejiler arasında en önemlileri şunlardır:
- Sorun yaratan düşüncedeki çarpıklığı keşfetmek ve bu düşünceyi gerçekliğin ışında yeniden değerlendirmeyi öğrenmek.
- Durumlarla başa çıkmak için problem çözme becerilerini kullanmak.
- Korkulardan kaçmak yerine onlarla yüzleşmek.
- Zihni sakinleştirmeyi öğrenmek.
- Kişinin kendi başına da sorunlarla baş etmesini veya düşüncelerini değiştirmesini sağlayan stratejileri öğretmek.
Bu bakımdan BDT, kişinin kendi terapisti olmayı öğrenmesine büyük önem verir. Bu sayede başa çıkma stratejileriyle kişinin ömür boyu bilişini düzenlemesine yardımcı olur. Asıl amaç, yaşamla daha etkili başa çıkmak için stratejiler geliştirmek ve danışana bunları öğretip hayatı boyunca kullanmasını sağlamaktır.
BDT Seans Süreci Nasıldır?
- Geleneksel terapilerin aksine BDT seans sürecinde terapist sürekli olarak etkin konumdadır ve hastayla devamlı etkileşim kurar.
- BDT, problem odaklıdır. Danışan ve terapist beraber çalışmak üzere belli bir problemi ele alır. Böylelikle ikisi de aktif olarak süreci birlikte yürütür.
- Terapist danışanla amacı belirledikten sonra danışandan önemli konuları özetlemesini ve ev ödevlerini yapmasını bekler.
- Bilişsel çarpıtmalar düzeldikten sonra iyileşme gerçekleşmeye başlar.
- Sonrasında destekleyici görüşmelerle süreç sona erer.
BDT Teknikleri Nelerdir?
- Günlük tutma: Bu yöntemle kişi, kendi davranışlarını ve düşüncelerini izleme imkanı elde eder.
- Rahatlama egzersizleri: Fiziksel açıdan rahatlama sağlayan egzersizler ruh sağlığını olumlu etkiler.
- Farkındalık egzersizleri: Şimdiki ana odaklama yaparak gerçekleşen egzersizlerdir.
- Maruz bırakma egzersizleri: Fobi veya travma sonrası stres bozukluğu gibi rahatsızlıklarda kişinin nesneye veya duruma karşı abartılı korkusunu ve kaçınma davranışlarını yenmesini sağlar. Yüzleşme yoluyla gerçekleşen bu egzersizler olumlu davranış değişikliklerine katkı sağlar.
Psikolog Berfin Polat
Ek Okumalar:
Bengisoy, A., Özdemir, M. B., Erkıvanç, F., Şahin, S. ve Çelik İskifoğlu, T. (2019). Bilişsel Davranışcı Terapi Kullanılarak Yapılan Araştırma Makalelerinin İçerik Analizi 1997-2018. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9(54), 745-793.
Doğasal, O., Karakartal, D. (2021). Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapiye Kuramsal Bir Bakış. International Journal of Humanities and Education, 7(15), 130-142.
