Kişilik bozuklukları arasında şizotipal bozukluk en önemlilerinden biridir. Oldukça kararlı bir seyir izleyen bu bozukluğun küçük bir yüzdesinde şizofreni veya başka bir psikotik bozukluk gelişir. Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan bu bozukluk, bilişsel ve algısal çarpıtmalarla ilerler. Örneğin karısı yemek yapmaya başlayan bir adam eğer şizotipal bozukluğa sahipse muhtemelen bir saat önce yemek yapılması gerektiğini düşündüğü için karısının yemek yaptığını düşünecektir. Bu yazımızda şizotipal kişilik bozukluğu hakkında faydalı bilgiler paylaşacağız.
Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kısaca ifade etmek gerekirse kişilik bozukluğu, ait olunan kültürden farklı davranmayı ve düşünmeyi içeren işleyiş ve davranış bozukluklarının genel bir adıdır. Kişilik bozukluğu olan bir kişi, durumları ve insanları algılamada ve sosyal ilişkiler kurmada çeşitli zorluklar yaşar. Bu tür kişiler, düşünce ve davranış tarzlarındaki sorunları çoğu zaman kabul etmez ve başkalarını suçlama yoluna giderler.
Kişilik bozukluğunun birçok türü, genellikle ergenlikte veya genç yetişkinlik döneminde başlar. Üstelik kişinin sosyal ilişkilerini, işini, okul hayatını, aile yaşantısını etkiler. Bu nedenle kişilik bozuklukları, mutlak tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Tedavi sürecinde muhakkak bir uzmandan yardım almak gerekir. Aksi takdirde bu kişiler kendilerine veya çevrelerine zarar verebilirler.
Kişilik Bozukluklarına Ne Sebep Olur?
Geçmişte kişilik bozukluğu olan kişilerin yalnızca tembel veya kötü birer insan olduğu düşüncesi yaygındı. Oysa yeni araştırmalarla günümüzde genetik, ebeveynlik ve travma etkileri gibi farklı etkenler kişilik bozukluğu nedenleri arasında kabul görmekte. Bunları kısaca şu şekilde ifade edebiliriz:
- Genetik: Ailedeki kişilik bozukluğu veya psikotik rahatsızlık kalıtımla aktarılabilir. Dolayısıyla genetik faktörler bu konuda en önemli nedenlerden biridir.
- Çocukluk Travması: Çocukluk deneyimlerinin rolü de kişilik bozukluklarının ortaya çıkmasında önemli bir yere sahiptir. Konuyla ilgili çalışmalarda, çocukluk çağı travmaları ile kişilik bozuklukları arasında bağlantı olduğu ortaya çıkmıştır.
- Sözlü Taciz: Sözlü tacizler de kişilik bozukluğunun nedenleri arasında yer almaktadır. Özellikle çocukluk döneminde sözlü tacize maruz kalan çocukların, yetişkinliğinde bir kişilik bozukluğuna sahip olma olasılığı diğer çocuklardan üç kat fazladır.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kısaca ifade etmek gerekirse şizotipal kişilik bozukluğu, içinde bulunulan yakın ilişkilerden birdenbire rahatsızlık duyma, yakın ilişkilere girmekte ve sürdürmede zorluk gibi belirtilerle karakterize bir bozukluktur. Ayrıca şiddetli sosyal anksiyete, bilişsel ve algısal çarpıtmalar, paranoid düşünceler, derealizasyon, geçici psikoz gibi belirtiler de şizotipal bozukluk belirtileri arasındadır.
Toplumun yaklaşık olarak %3’ünde görülen şizotipal kişilik bozukluğu, oldukça kararlı bir seyir izler. Ancak çok küçük bir yüzdesinde şizofreni veya başka bir psikotik bozukluk gelişir. Şizotipal bozuklukta genler oldukça önemlidir. Bu yüzden şizofreni hastalarının birinci dereceden akrabalarında oluşma olasılığı daha yüksektir. Genellikle çocukluk çağında ortaya çıkan şizotipal kişilik bozukluğu, çocukların sıra dışı veya garip olarak görünmesine neden olur.
Diğer Kişilik Bozukluklarından Farkı Nedir?
Şizotipal kişilik bozukluğu, toplumdan uzak durma yönüyle çekingen kişilik bozukluğuna benzer. Hezeyanlara ve halüsinasyonlara sahip olması yönüyle ise şizofreniye ve paranoid bozukluğa benzer. Özellikle çocuklarda ortaya çıkan toplumdan uzaklaşma, sıra dışılık veya kendi ürettiği bir dili kullanma belirtileri ise otistik bozukluk ve Asperger sendromuna benzer.
Bu bakımdan, şizotipal kişilik bozukluğu ile diğer bozuklukların belirtileri birbirine çok benzer. Dolayısıyla bu bozukluğun diğerlerinden ayrılabilmesi için mutlaka bir uzmana başvurmak gerekir. Nitekim şizotipal bozukluğun kendine özgü belirtilerini ancak uzman psikologlar doğru şekilde değerlendirebilir.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
- Bilişsel çarpıtmalar, kuşkuculuk veya paranoid düşünceler.
- Algısal çarpıtmalar, başka birinin varlığını hissetme. Veya bir sesin adını mırıldandığını duyma.
- Sıra dışı davranışlar, garip kıyafetler giyme. Farklı biçimlerde ve bazen kendine has farklı bir dilde konuşma. Ayrıca normalin dışında el veya kol hareketleri.
- Yakın ilişkilerden birdenbire rahatsızlık duyma.
- Birinci derece akrabalar hariç sırdaş veya yakın arkadaşın olmaması.
- Yakından tanımakla dahi azalmayan aşırı sosyal anksiyete.
- Kültürel değerlere uyumlu olmayan batıl inançlar ve gaipten haber verme, telepati gibi özel yeteneklerin olduğuna inanma. Ayrıca başkaları üzerinde büyüsel bir gücünün olduğuna inanma.
- Referans fikirlere sahip olma. Başka bir deyişle sıradan olayların kişiye özgü başka bir anlamı olduğunu düşünme.
- Çoğu zaman dağınık, konu dışı ya da belirsiz konuşma.
- Duygulanımda normal dışı iniş çıkışlar.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Kişinin hem günlük hem de sosyal yaşamını oldukça etkileyen şizotipal kişilik bozukluğu tedavisi, danışan için oldukça önemlidir. Psikiyatrik ilaçların yanı sıra psikoterapi almak da tedaviye katkı sağlar. Oysa yoğun duygulanımdan veya iletişim kurmaktan uzak duran şizotipal kişiler tedaviye karşı genellikle mesafelidir. Bu tür durumlarda kişiye destek olmak ve onu tedaviye ikna etmek hayati bir önem taşır. Aksi durumda kişinin kendisine veya çevresine zarar vermesi devam eder.
Psikoterapiyle Tedavi
Şizotipal kişilik bozukluğu tedavisi genellikle psikiyatrik bir tedaviye ve ilaç kullanımına gerek duyar. Bunların yanı sıra hastaya psikoterapi uygulamak da oldukça faydalıdır. Hastanın mevcut durumuna uygun bir ekolle terapi sürecini başlatmak yaşam kalitesini artırır. Aynı zamanda da sosyal ilişkilerini güçlendirir. Bu yönüyle psikoterapi hizmeti sunan terapist, şizotipal bozukluğa sahip kişiler için adeta bir kılavuz görevi görür.
Bununla birlikte, psikoterapinin başarılı sonuçlar vermesi için danışanın her şeyden önce iyileşmeye istekli olması gerekir. Bu konuda kazanacağı içgörü tedavi sürecini olumlu etkiler. Bu süreçte kişinin ailesi ve yakın çevresi de kritik bir öneme sahiptir. Böylelikle psikoterapiyle şizotipal bozukluk tedavisi daha başarılı sonuçlar verir.
Psikolog Berfin Polat
Ek Okumalar:
Rosell, D.R., Futterman, S.E., McMaster, A. et al. Schizotypal Personality Disorder: A Current Review. Curr Psychiatry Rep 16, 452 (2014).
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/personality-disorders/symptoms-causes/syc-20354463
