İnsanlar için en zorlu süreçlerden biri yas tutma sürecidir. Bu süreç, kaybın ardından yaşanan üzüntü ve matem olarak bilinir. Yas tutma sürecini etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar arasında en önemlileri, yas tutan bireyin kişilik özellikleri, yitirilen kişi ile aradaki bağ ve bireyin destek ağıdır. Ayrıca gelişimsel faktörler, kültür ve bireyin baş etme stratejileri de yas sürecinde önemlidir. Elisabeth Kubler-Ross, yas sürecinin 5 evresi olduğunu savunur. Bu evreler inkar, öfke, pazarlık etme, depresyon ve kabullenme şeklindedir.
Yas Sürecinin Evreleri
İnkar: Elisabeth Kubler-Ross’a göre yas sürecinin ilk evresi inkardır. Kişi bu evrede “Neden benim başıma geldi, neden ben?” gibi sorular sorar. İnkar evresinin en önemli belirtisi kaçınma davranışıdır.
Öfke: Birey bu evrede çevresini suçlayarak kontrol edemediği hislerini öfkeyle dışa vurma eğilimine girer. Bu şekilde hislerini kontrol altına almaya çalışır. Üstelik beklenen tepkileri göstermeyerek geçerliliği olmayan tedavi yöntemlerine başvurabilir.
Pazarlık etme: Bu evrede, öncekilerden farklı olarak durumu kabul noktasına gelmiştir. Ruh halindeki dalgalanmaların yoğunluğu daha düşüktür. Birey yaşadığı acıyı kabul etmiştir. Ancak yoğun üzüntü duymaya devam eder. Pazarlık etme aşaması, üzüntüyle baş etmek için geliştirdiği bir stratejidir. Anlaşmalar yaparak gerçeği değiştirme çabasına girer.
Depresyon: Kişinin gerçekle yüzleştiği, inkar ve öfkeden sıyrıldığı dönemdir. Yas sürecinin 5 evresi içinde bu dönemde matem acısı ve sıkıntısını yaşar. Buna bağlı olarak kendisini depresyon içinde hisseder. Bu depresyonun seviyesi kişiden kişiye farklıdır. Ruhsal çöküntünün sonucu olarak kişilerarası ilişkilerden kaçmaya başlar. Ayrıca uykusuzluk ve yeme problemleri görülür. Bununla birlikte farkındalık düzeyi arttıkça yas süreci düzelmeye başlar.
Kabullenme: Gerçeğin kabul edildiği dönemdir. Nitekim duyguların açığa çıktığı bu aşamada birey yeni yaşam sürecine uyum sağlar. Yas sürecinin son evresi olan bu aşamada birey dışa dönük bir haldedir. Yas sürecini sindirdikçe çevresine uyum sağlar.
Elisabeth Kubler-Ross’a göre yas sürecinin 5 evresi kişilerarası farklar gösterir. Başka bir deyişle her birey bu süreci aynı sırayla yaşamaz. Yas süreci, uzunluğu, oluşan duygular her bireyde aynı değildir. Dahası, keder ve yas kavramı birbirinden farklıdır. Yas süreci ortalama 6 ay sürer. Fakat 6 ay ile 1 yıl arası normaldir. 1 yılı aşan yas sürecinde bastırma davranışı yaygındır.
Psk. Deniz Güneş
