Psikoterapi alanında son yıllarda en çok ilgi gören yaklaşımlardan biri kabul ve kararlılık terapisidir. İngilizce Acceptance and Commitment Therapy ifadesinin kısaltmasıyla ACT olarak da bilinen bu yaklaşım, birçok psikolojik sorunun tedavisinde kullanılmakta. Steven C. Hayes ve arkadaşları tarafından 1980’lerin sonlarında geliştirilen ACT o günden bu yana giderek daha popüler hale geliyor. Siz de bu terapi yöntemini merak ediyor olabilirsiniz. Bu yazımızda kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için faydalı bilgiler paylaşacağız.
Kabul ve Kararlılık Terapisi Nedir?
Kısaca ifade edecek olursak kabul ve kararlılık terapisi, bilişsel davranışçı terapi temelinde geliştirilmiş bir psikoterapi yaklaşımıdır. Bu yaklaşımın adı, İngilizce “acceptance” (kabul) ve “commitment” (kararlılık) kavramlarından gelmekte. Nitekim bu iki kavram, aslında ACT’nin temel ilkelerini ortaya koymakta. Başka bir deyişle ACT yaklaşımı nedir diye merak edenler için kabul ve kararlılık kavramı, bu yaklaşımın iki temel ilkesini ortaya koyması bakımından önemlidir.
ACT yaklaşımında terapist, bireylerin olumsuz duygu ve düşüncelerini, psikolojik sorunlara yol açan yaşam ve davranış koşullarını bireyin kabul etmesini teşvik eder. Burada esas amaç, bireyin kendi deneyimleriyle barışık şekilde yaşamasını sağlamaktır. Ki bu nokta, kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için kritik önemdedir. Nitekim bu deneyimler ne kadar acı verici olursa olsun, bunları bastırmak için yaptıkları bireyi daha fazla mutsuz eder. Oysa kabullenme ve kararlılık terapisi, olumsuz duygu ve düşüncelerle başa çıkma stratejileri olarak kabullenmenin gücünü kullanır.
ACT yaklaşımının ikinci ilkesi kararlılıktır. İngilizce commitment kavramıyla ifade edilen bu ilke, bireyin kendi değerlerine uygun şekilde hareket etmesini amaçlar. Terapist ACT ile danışanın kendisi için anlamlı hedeflere doğru adım atmasını teşvik eder. Bu bakımdan, kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için kısaca şunu söylemek mümkün. Bu terapi, bireylerin değerlerine dayalı hedefler belirlemelerine ve bunlara ulaşmalarına yardımcı olan bir terapi yaklaşımıdır.
Kabul ve Kararlılık Terapisini Kim Buldu?
Son yıllarda giderek popülerleşen ACT hakkında en çok merak edilen sorulardan biri “Kabul ve kararlılık terapisi kime aittir?” sorusudur. ACT ilk olarak Amerikalı psikolog Steven C. Hayes ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. 1980’lerin sonlarında ortaya çıkan ACT yaklaşımı, zaman içinde farklı uygulama alanları kazandı ve sağlam temellere oturdu. Günümüzde birçok psikolojik sorunun tedavisinde ACT kabul kararlılık terapisi kullanılmakta.
Lisans eğitimini Loyola Marymount Üniversitesi’nde tamamlayan Steven C. Hayes, yüksek lisans ve doktorasını Batı Virginia Üniversitesi’nde tamamladı. Daha sonra Nevada Üniversitesi’nde psikoloji alanında çalışmaya başladı. 1986 yılında profesörlük kadrosuna ataması gerçekleşti. Bilişsel davranışçı terapi alanında yaptığı çalışmalar, zaman içinde ACT’nin temellerini atmasını sağladı. Böylelikle klinik psikoloji, davranışsal analiz ve bağlamsal davranış bilimi alanında önemli çalışmalara imza attı. Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için bu çalışmaların önemi büyüktür.
ACT Kabul ve Kararlılık Terapisi Nasıl Ortaya Çıktı?
Psikoloji alanındaki çalışmaları sırasında Steven C. Hayes, insan davranışlarının dil ve bilişsel süreçlerle nasıl etkileşime girdiği konusu üzerinde yoğunlaştı. Bu konudaki gözlem ve değerlendirmeleri ACT’nin temellerini atmasını sağladı. Hayes aslında kendi anksiyete sorunlarıyla başa çıkma stratejilerini geliştirmek istiyordu. Bu konuda mevcut yöntemleri yetersiz buluyor, kişinin kendisiyle daha farklı bir iletişim kurması gerektiğine inanıyordu. Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için bu düşünceler oldukça önemli.
Steven C. Hayes’e göre dil, insan psikolojisi üzerinde büyük bir öneme sahiptir. Kişinin kendisiyle veya çevresiyle kurduğu iletişim, psikolojisini doğrudan etkiler. İnsanları duygu ve düşüncelerine bağlayan dildir. Bazı durumlarda dil, psikoloji üzerinde ciddi olumsuz etkilere yol açar. Hayes’in bu düşünceleri daha sonra ACT’nin temel kavram ve tekniklerini şekillendirmesini sağladı. Nitekim kabul ve kararlılık kavramlarının temelini kişinin kendisiyle kurduğu iletişim oluşturmaktaydı.
Bilişsel davranışçı terapi yöntemi, birçok psikolojik sorunun çözümünde önemli katkılar sağlamakta. Örneğin borderline kişilik bozukluğu tedavisi sürecinde BDT yaklaşımı oldukça faydalıdır. Ancak ACT’nin daha genel ve esnek bir yaklaşım olması, bu terapiyi bazı durumlarda BDT’ye karşı daha avantajlı hale getirmekte. Alanında uzman terapist psikologlar, yerine göre bazen BDT’yi, bazen de ACT’yi tercih edebilir.
Kabul ve Kararlılık Terapisinin Faydaları Nelerdir?
ACT terapisi hakkında en çok merak edilen konulardan biri de bu yöntemin faydalarıdır. Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için bu faydalardan da kısaca şu şekilde bahsetmek mümkün:
- Duygusal ve psikolojik esneklik: Bireyin olumsuz duygu ve düşüncelerle başa çıkma becerilerini geliştirir. Psikolojik açıdan esneklik kazanan bireyler sorunlarıyla daha kolay mücadele eder. Kendini daha az yargılayan bireyler, olumsuz içsel deneyimlere karşı daha toleranslı olur.
- Depresyonu azaltma: Bireyin depresif düşüncelerden kurtulmasına katkı sağlar. Bu durum özellikle depresif dönemdeki bipolar bozukluk hastaları için son derece faydalıdır.
- Öfke ve stres yönetimi: Bireyde öfke ve stres yaratan koşullar hakkındaki farkındalıkları artırır. Böylelikle bireyde bunlarla daha kararlı mücadele etme isteği yaratır.
- Anksiyeteyle mücadele: Bireyde kaygı bozukluğu sorununu tetikleyen konular hakkında farkındalıkları artırır. Birey bunları kabullendiği ölçüde duygu ve düşüncelerini kontrol etmede kararlılık gösterir.
- Değerli yaşam isteği: Kendisini çeşitli bakımlardan eksik veya değersiz hisseden bireyler, ACT terapisi ile kendi değerlerine ve hedeflerine uygun bir yaşam sürdürme arzusu hisseder. Değerlere ve hedeflere odaklanma, bireyin hayatını daha anlamlı ve tatmin edici hale getirir.
- Kronik sağlık sorunlarıyla baş etme: Fiziksel sağlık sorunlarının kronik hale gelmesi bireyin yoğun ağrı ve acı çekmesine neden olur. ACT terapisiyle bu hislerle başa çıkma becerisi artar.
- Bağımlılıktan kurtulma: Kabul ve kararlılık terapisinin en önemli faydalarından biri de bağımlılıkla mücadeledir. Bu konuda bireyin olumsuz duygu ve düşünceler karşısında kabul ve kararlılık davranışları bağımlılıktan kurtulmaya katkı sağlar.
- Yaşam kalitesini artırma: Tüm bunların bir sonucu olarak bireyin yaşam kalitesi artar. Üstelik kendisi için olduğu kadar çevresi için de daha anlamlı ve değerli ilişkiler kurma becerisi gelişir.
Kabul ve Kararlılık Terapisi Ne İşe Yarar?
ACT terapisinin ne işe yaradığı da ACT’nin faydaları kadar önemli bir konudur. Nitekim kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler ACT’nin ne işe yaradığını da merak etmekte. Bunları kısaca şu şekilde ifade etmek mümkün:
- Kendine zarar verme davranışlarını azaltma: Çeşitli psikolojik sorunlar nedeniyle bireyler kendilerine bilerek veya bilmeyerek zarar verebilir. ACT ile bu tür davranışları azaltmak mümkün.
- Psikozlarla başa çıkma: Bireyin yaşadığı çeşitli psikozlar, mental bakımdan önemli zararlara neden olur. Örneğin öfke nedenleri bunlar arasında en kötüleridir. ACT ile psikozlarla başa çıkma konusunda bireyin becerileri artar.
- Stresle mücadele: Bireyde stres yaratan olgu ve olaylar bazen yaşamı ciddi ölçüde zorlaştırır. ACT terapisi alan danışanlar stresli durumlarla mücadelede daha başarılı olur.
- Olumlu düşünceler geliştirme: Olumsuz düşünceler bireyi psikolojik açıdan güçsüz düşürür. ACT ile bunlarla mücadele becerisi arttıkça bireyin olumlu düşünceler geliştirme becerisi de artar.
- Zararlı alışkanlıkları bırakmak: İçki, sigara, alkol gibi zararlı alışkanlıkları bırakmak için kabul ve kararlılık terapisi birçok olanak sunmakta. Bireyde bu alışkanlıklardan kurtulmak için gerekli kararlılığı oluşturmak için ACT önemli katkılar sağlar.
- Kronik hastalık yönetimi: Diyabet, tansiyon, obezite gibi hastalıklar bireyi psikolojik açıdan da olumsuz etkiler. Bu tür durumlarda kabul ve kararlılık terapisi ile bireyin yaşam kalitesini artırmak mümkün.
- Bireysel değerlerin keşfi: ACT’nin önemli işlevlerinden biri de bireye kendi değerlerini keşfetme imkanı sağlamasıdır. Birey sorunlarını ve nedenlerini kabullendiği ölçüde kendisine anlamlı hedefler koyar. Bu konuda kararlılık göstermek için kendi değerlerinden yararlanır. Böylelikle yaşamı daha anlamlı hale gelir.
- İlişkileri iyileştirme: Bireylerin kendileriyle ve çevreleriyle kurduğu iletişimde soruna yol açan çeşitli etkenler vardır. ACT terapisi alanlar bu etkenleri tanıyıp bunlardan kurtulmada daha başarılı olur. Bireyin bu konuda elde edeceği her başarı, kişisel gelişimini olumlu yönde etkiler.
Bilişsel Davranışçı Terapi mi Kabul ve Kararlılık Terapisi mi?
Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler bu terapinin bilişsel davranışçı terapiden farklarını da merak etmekte. Nitekim, her ikisi de psikoterapi alanında etkili yöntemlerdir. Ancak psikodinamik terapinin temel ilkeleri bağlamında farklı teorik temellere sahiptirler. Bu nedenle bazı durumlarda biri, bazı durumlarda ise diğeri daha uygun olabilir. Kısaca ifade edecek olursak BDT ile ACT arasındaki benzerlikler ve farklılıklar şu şekildedir:
- BDT, bireyin olumsuz ve işlevsiz düşünce kalıplarını tanımasını ve bunları olumlu düşüncelerle değiştirmesini amaçlar. ACT ise bireyin olumsuz düşünce ve duygularını kabul etmesini, bunlarla mücadele etmek yerine bunları gözlemlemesini öğretir.
- BDT, bireyin işlevsiz davranışlarını tanımasına ve bunları değiştirmek için yeni stratejiler geliştirmesine yardımcı olur. ACT ise bireyin yaşamında neyin önemli olduğunu keşfetmesine ve bu değerlere uygun hedefler belirlemesine katkı sağlar.
- BDT, belirli sorunları hedef alır ve bunlara yönelik yapılandırılmış müdahaleler sunar. ACT ise bireyin psikolojik esnekliğini artırarak sorunlu duygu ve düşüncelerle başa çıkmasına yardımcı olur.
Bu bakımdan, kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için kısaca şunları ifade edebiliriz. Belirli ve tanımlanabilir duygu, düşünce veya davranış kalıplarını değiştirmek için BDT daha uygundur. Bireyin duygusal kabul tekniklerine ihtiyaç duyduğu durumlarda ise ACT daha uygundur. Çözüm odaklı bir terapi arayanlar için BDT daha uygundur. Bireyin değerlerine uygun bir yaşam hedefi için ise ACT daha faydalıdır. Kanıta dayalı ve çözüm odaklı müdahaleler için BDT terapi yaklaşımı daha faydalıdır. Daha esnek ve bireyselleştirilmiş bir terapi yöntemi için ise ACT terapisi daha uygundur.
Diğer taraftan, bazı danışanlar için her iki terapi şekli de aynı ölçüde etkili ve faydalı olabilir. Bu noktada şüphesiz ki danışanın ihtiyaçları belirleyici rol oynar. Burada önemli olan, terapistin alanında uzmanlık derecesidir. Nitekim terapist, ihtiyaca göre bazen BDT bazen de ACT’yi tercih edebilir. Bu gibi durumlarda terapistin danışanla birlikte kuracağı iletişim, uygun terapi yöntemini belirlemesine katkı sağlar. ACT kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler bunları unutmamalı.
Kabul ve Kararlılık Terapisi Kimlere Uygulanır?
ACT terapisi çeşitli psikolojik, zihinsel veya fiziksel rahatsızlıklarla başa çıkmak için oldukça kullanışlı bir terapi yöntemidir. Bu nedenle birçok soruna çözüm için uygun bir terapi yaklaşımıdır. Genel olarak ifade edecek olursak kabul ve kararlılık terapisi şu sorunlara sahip bireylere uygulanabilir:
- Depresyon: ACT terapisi, depresyonun belirtilerini kabul edip bunlarla mücadele etmeksizin birlikte yaşamaya odaklanır. Böylelikle bireyin depresyondan daha az etkilenmesine katkı sağlar. Depresyonun getirdiği olumsuz duygu ve düşünceleri kabul etmek, bireyin iyileşme sürecine ivme katar.
- Anksiyete ve kaygı bozukluğu: ACT bireyde derin kaygı ve endişeye yol açan düşüncelerin kabulünü amaçlar. Bu kabulle birlikte birey, bu düşüncelerin yaşamını yönetmesine izin vermez. Bunun yerine, kendi değerlerine uygun bir yaşam için kaygılarını kontrol altına alır. Nitekim ACT anksiyeteye direnci azaltmak ve kaygı bozukluğu nasıl geçer diye merak edenler için faydalı bir yöntemdir.
- Obsesif kompulsif bozukluk: Bireyin geliştirdiği obsesyon ve kompulsif davranışlarını kabul etmesi, bu davranışların onu yönetmesini engellemek için önemli bir adımdır. ACT ile terapist, OKB belirtilerinin bireyin yaşamı üzerindeki olumsuz etkilerini minimalize eder.
- Stres yönetimi: Stresle başa çıkmak için kabul ve kararlılık terapisi, stresli durumları kabul etmeyi teşvik eder. Böylelikle birey, stresin olumsuz etkilerini azaltır. İşlevsel başa çıkma stratejileri stresin hem ruhsal hem de fiziksel etkilerini minimalize eder.
- Yeme bozuklukları: Duygusal yeme ve benzeri bozuklukların altında çeşitli olumsuz duygu ve düşünceler vardır. ACT terapisi ile birey, sağlıklı beslenme alışkanlıkları geliştirmeye başlar. Yemekle ilgili ilişkilerin düzeltilmesi için gerekli başa çıkma stratejilerinde ACT terapi yöntemleri oldukça faydalıdır.
- Bağımlılıklardan kurtulma: Bireyin bağımlılıklarıyla başa çıkmada ACT terapisi, doğru hedefler ve yöntemler kullanmasına destek olur. Bağımlılıkların olumsuz etkileri azaldıkça bireyin davranışları üzerindeki kontrol becerisi artar. Böylelikle bunlardan kurtulması kolaylaşır.
- Kronik hastalıklar: Bireyin ağrı veya acı duymasına neden olan kronik hastalıklarını kabul etmesi, bunlarla yaşamını sürdürmesine yardımcı olur. Böylelikle hastalıkla daha işlevsel şekilde başa çıkma imkanı elde eder.
Kabul ve Kararlılık Terapisi Nasıl Uygulanır?
Diğer terapi tekniklerinde olduğu gibi ACT terapisinin de kendine özgü bazı teknikleri ve ilkeleri var. Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler için bu terapinin uygulama şeklinden ve ACT terapisi teknikleri ile ilkelerinden kısaca şu şekilde bahsetmek mümkün:
- Kabullenme: ACT’nin uygulama sürecinin ilk ve en önemli adımıdır. İçsel düşünce ve duyguların olduğu gibi kabul edilmesini ifade eder. Bu aşamada birey, sahip olduğu düşünce veya duygularıyla savaşmak yerine bunları kabul eder.
- Bilişsel ayrışma: Defusion olarak da bilinen bu adımda birey, olumsuz duygu ve düşüncelerini kendisinden bağımsız bir olgu olarak görmeye başlar. ACT terapisi sırasında terapist, danışanın bu düşüncelerini kendisinden ayrıştırarak bunlarla arasına mesafe koymasına yardımcı olur.
- Mevcut anı yaşama: Bireyin dikkatini mevcut ana odaklamasını ifade eder. Bu aşamada terapist, farkındalık egzersizleriyle danışanı geçmişteki sorunlarından veya gelecek kaygılarından uzaklaştırır. Şimdiki ana odaklanmada nefes egzersizleri en önemli araçtır.
- Bağlam olarak benlik: Bireyin kendi duygu ve düşüncelerini bir “gözlemci” gibi tanımlaması ve kendisini bu düşüncelerden bağımsız olarak algılamasını ifade eder. Bu aşamada terapist, danışanı gözlemci konumunda tutar. Olumlu kişilik özellikleri hakkında farkındalıkları artırır.
- Değer belirleme: Bireyin yaşamında neyin önemli ve anlamlı olduğunu belirlemesi, ACT terapisinin temel adımları içinde önemli bir diğer noktadır. Bu aşamada terapist, danışanın yaşamında anlamlı bulduğu değerleri keşfetmesine yardımcı olur. Terapi devam ettikçe danışan bir tür değerler hiyerarşisi oluşturur. Terapist bu değerlere uygun hedefler belirlemesine destek olur.
- Değerler doğrultusunda davranış: Bireyin kendi değerlerine uygun ve kararlı eylemler gerçekleştirmesidir. ACT tedavisi sırasında terapist, danışanın belirlediği değerler doğrultusunda somut hedefler koymasına yardımcı olur. Bu hedefleri gerçekleştirmek için danışanla birlikte çeşitli eylem planları hazırlar.
ACT Terapisinin İşleyişi Nasıldır?
Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler ACT’nin işleyişi hakkında da bilgi sahibi olmak ister. Kısaca ifade etmek gerekirse ACT’nin işleyişi başlangıç seanslarıyla başlar. Bu aşamada temel sorunlar ve terapistten beklentiler ele alınır. İleriki aşamalarda farkındalık egzersizleri yapılır. Terapistin verdiği ev ödevleri bu egzersizlerin verimliliğini artırır. Sonuç aşamasında ise danışanın yaşamındaki değişiklikler değerlendirilir.
ACT’nin başlangıç seansında terapist, danışanı ve içinde bulunduğu koşulları anlamaya çalışır. Danışanın yaşamındaki temel sorunlar ve terapiden beklentileri bu aşamada en önemli konulardır. Terapistin bu adımda toplayacağı veriler ACT’nin işleyişi ve ilerleme sürecini doğrudan etkiler. Danışanın psikolojik esneklik konusunda elde edeceği başarılar, terapistle kurduğu terapötik ilişkinin başarısıyla yakından ilgilidir.
İleriki aşamalarda terapinin ana bileşenleri üzerine yoğunlaşma gerçekleşir. Bu süreçte farkındalık egzersizleri, bilişsel ayrışma teknikleri ve değer belirleme çalışmaları gerçekleşir. Ayrıca değerler hiyerarşisi oluşturulur ve danışan, bu değerlere uygun hedefler belirler. Bu hedeflere ulaşmak için eylem planları yapılır. Ardından terapist, danışanı bu eylemleri gerçekleştirmek için teşvik eder. Böylelikle kişisel gelişim özgüven eksikliği gibi konularda bireyin gelişimi ivme kazanır. Danışanın yapacağı ev ödevleri ve uygulamalar elde edeceği başarı düzeyini artırır. Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler bunları da unutmamalı.
Sonuç aşaması ise terapi sürecine ve danışandaki değişikliklere dair değerlendirme aşamasıdır. Danışanın terapide öğrendiği becerileri nasıl uyguladığı ve yaşamında neleri değiştirdiği, ne gibi başa çıkma stratejileri geliştirdiği analiz edilir. Terapist, danışanın kendisine bir gözlemci gibi bakma becerisi kazanıp kazanmadığını değerlendirir. Bireyin dikkatini mevcut ana odaklama becerisini ve diğer kazanımlarını inceler.
Kabul ve Kararlılık Terapisi ACT Nereden Alınır?
ACT terapisi gerçekten de birçok psikolojik, zihinsel veya fiziksel rahatsızlıkla başa çıkmak için esnek ve etkili bir terapi yöntemidir. Bu yüzden, kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler bu hizmeti nereden alabileceklerini de merak eder. Bu hizmeti, alanında uzman kişi veya kurumlardan ya da online terapi sitesi platformlarından alabilirsiniz. Burada önemli olan, terapistin ACT uzmanlığı ve danışan memnuniyetidir.
ACT terapi uygulamaları, mindfulness meditasyonu ve diğer farkındalık egzersizleri, ciddi bir uzmanlık gerektirir. Örneğin, danışanın nefesine odaklanarak anı deneyimleme pratiği gibi süreçleri doğru yönetmek gerekir. ACT uzmanlarından terapi desteği almak, bireyin yaşamını daha anlamlı ve tatmin edici hale getirir. Bu noktada terapistin, ACT’nin temel uygulama süreci ve ilkeleri konusunda bilgi ve deneyimleri kritik önemdedir. Çünkü, eksik veya yetersiz bilgiler yüzünden terapi sürecinin beklenen sonuçları sağlamaması mümkündür. Kabul ve kararlılık terapisi nedir diye merak edenler bunları da unutmamalı.
Emin Terapi Merkezi olarak bugüne kadar birçok danışana ihtiyaç duyduğu psikolojik destek hizmetlerini sağladık. Yaşamlarını daha değerli ve anlamlı hale getirmek için farklı terapi yaklaşımlarından yararlandık. Bilişsel davranışçı terapinin yanı sıra kabul ve kararlılık terapisi uygulamaları ile birçok danışana hizmet verdik. Siz de bu konuda en iyi hizmetler için bizimle iletişime geçebilirsiniz. Sitemizde seans planlama modülünü kullanarak istediğiniz gün ve saatte terapi hizmetlerimizden yararlanmak için bize kolayca ulaşabilirsiniz.
