Kaçıngan narsisistik kişilik bozukluğu, narsisistik kişilik bozukluğunun oldukça karmaşık ve genellikle içe dönük bir alt türüdür. Bu kişilik yapısı, kaçıngan kişilik özelliklerinin yanı sıra egoist özellikler taşır. Kaçıngan narsisistin fantezileri sosyal anhedoni, aşırı duyarlılık ve değersizlik duygularıyla engellenen görkemlilik fantezileridir. Bu makalede, kaçıngan narsisistik kişilik özelliklerini ele alacağız. Bu bozukluğa neyin sebep olduğunu, bunun hayata etkilerini ve nasıl yönetilebileceğini inceleyeceğiz.
Kaçıngan Narsisistik Kişilik Özellikleri
Genel olarak ifade edecek olursak kaçıngan narsisistik kişilik bozukluğu, tıpkı geleneksel narsisistik kişilik bozukluğu gibi DSM IV kılavuzunda yer alan ciddi bir bozukluktur. Kaçıngan kişilik yapısının farklı nedenleri ve yansımaları vardır. Kaçınan narsisist ise örneğin kaplanın kendisi için şaşırtıcı derecede yüksek standartları olmasına rağmen korktuğu için başarılı olamayacağına inanır.
Öte yandan, narsisistik kişilik bozukluğunun en temel özellikleri olan genişlemecilik ve iddiacılık bu kişilerde sıkça görülür. Ağır narsistik kişilik bozukluğu yaşayanlarda bu özellikler daha güçlü şekilde kendini gösterir. Ve hayatın hemen her alanında çeşitli yansımalar yaratır.
Görkemlilik ve Mükemmeliyetçilik
Kaçınan narsisist kişiler, ihtişam fantezilerini içselleştirmişlerdir. Öyle ki, kendilerini adeta melek hissederler. Melekler gibi her şeye yeteneklerinin olduğuna inanırlar. Kaçıngan bağlanma ve narsisizm bu kişilik yapısında yakın bir ilişki içindedir. Nitekim bu bozukluğa sahip kişiler, kendilerini tüm seçkin pozisyonlara layık görürler. Ancak, bu fanteziler genelleştirilmemiş ve dışarıdan kutsallaştırılmamıştır. Bunun yerine, kişinin kendi benliğinde kısıtlanmıştır.
Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri arasında mükemmeliyetçilik, bu kişilerin hemen tüm davranışlarına şekil verir. Bu kişiler her konuda ve her şeyin mükemmel olmasını isterler. Ne var ki bu istekleri, onları daha güzel işler için teşvik etmekten uzak bir güdüdür. Bunun yerine onları taşlaştırır. Mükemmel olmanın imkansız olduğunu düşündükleri için aksiyon almaktan kaçınırlar. Kaçıngan narsisistik davranışlar bu yönüyle kişiyi diğer narsizm türlerinden farklı davranmaya iter.
Yüksek Duyarlılık ve Sosyal Eleştiri Korkusu
Kaçınan narsisist bireyler yüksek bir duyarlılığa sahiptir. Ancak bu duyarlılık, onların psikososyal gelişimlerine katkı sağlayan bir duyarlılık değildir. Narsist kişilik çeşitleri arasında kaçıngan narsisist kişilik yapısı, kendileriyle ilgili her konuya aşırı yüksek bir duyarlılık gösterir. Kendilerini başka insanların görüşlerine göre yönlendirmeleri, bu duyarlılığın esas nedenidir. Bu yüzden çekingenliğin tedavisi göreli olarak daha kolay olsa da kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri hakkında değişim sağlamak daha zordur.
Kaçıngan narsisistik kişilik yapısı, en küçük bir eleştiriye bile aşırı tahammülsüzlük gösterir. Bu kişiler için eleştiri, kendilerini olumlu anlamda geliştirmek için bir fırsat değildir. Aksine, kendi benlik imajlarına zarar veren olumsuz bir faktördür. Eleştirinin ise en çok sosyal nitelikli olanlarından rahatsızlık duyarlar. Ve bu durum onları sosyal etkileşimlerden uzaklaştırır. İçsel büyüklük güdülerini baltalayan eleştirilerle karşılaşmak yerine yalnızlaşma ve yabancılaşmayı tercih ederler.
Sosyal İzolasyon ve OKB Semptomları
Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri nedeniyle birey, kaçınılmaz olarak sosyal izolasyon yaşar. Ve bu durum, aslında obsesif kompulsif bozukluk semptomları ile yakından ilgilidir. Kaçıngan narsisistler sosyal ilişkilere kolay kolay girmez. Kendilerini izole etmeleri, çekinik kişilik bozukluğu belirtileri arasında en önemlilerinden biridir. Kişinin yaşadığı fobik durumlar çoğunlukla sosyaldir. Çünkü başkalarının kendilerinin çaresiz olduğunu veya bir kusuru olduğunu keşfetme olasılığının yüksek olduğuna inanırlar.
Kaçıngan narsisistlerin bu inancı, zaman içinde takıntılı bir durum haline gelir. Bu yüzden kişinin sosyal ilişki yönetimine zarar verir. Kişide eğer çoklu kimlik bozukluğu belirtileri de varsa OKB semptomlarının etkisi daha güçlü şekilde ortaya çıkar. Bu kişiler, hemen her çeşit sosyal ilişkiden uzaklaşarak kendilerine güvenli bir alan yaratmak ister. Ne var ki bu aslında güvenliği sağlamaktan çok, yalnızlık ve yabancılaşma sonucunu doğurur.
İçe Dönüklük ve Kırılganlık
Kaçınan narsisistler utangaç ve kolay kırılgan bir yapıdadır. Her zaman korku halindedirler. Nitekim, herkesin kendilerine zarar vereceği izlenimine sahiptirler. Bu tür narsisistik özellikler, kendilerini geri kalan dünyadan korumalarına yardımcı olan kalkanlar olarak çalışır. Ne var ki hassas kişilik bozukluğu yapısında içe dönüklük, kişinin tüm ilişkilerine zarar verir. Narsisistik özelliklerini bir kalkan gibi kullandıkları için kendileri dışında kimseyi değerli görmezler.
Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri arasında kişinin kırılganlık düzeyi bazen çok üst noktaya ulaşır. İçe dönük ruh haliyle oluşturdukları erişilemezlik arzusu onlarda gerçek bir başarı motivasyonu yaratmaz. Bunun yerine, kendi iç dünyalarında yanlış birtakım algıların oluşmasına neden olur. Kaçıngan kişilik yapısına benzer şekilde kaygılı narsisistler de iç dünyalarında böyle yanlış birtakım algılar geliştirirler. Ancak kaçıngan narsisistlerden farklı olarak daha dışa dönük kişilerdir. Bununla birlikte insanlara güvenleri yoktur.
Karşılıklı Bağımlılık, İtaat ve Sürekli Onay Talebi
Kaçınan narsisistik alt tip, kendini iddia etmeyle ilgili çeşitli sorunlar yaşar. Bu sorunların temelinde, kendi benlik algılarındaki bozukluklar vardır. Nitekim bu kişiler kendilerini farklı, ayrı ve özerk olarak deneyimleyemez. Bu yüzden başkalarına derin bir bağımlılık duyarlar. Kendilerini onaylamalarını ve desteklemelerini isterler. Başkalarından onay ve kabul aradıkları için bağımlılık ilişkileri bir kısırdöngü yaratır. Üstelik kaçınma seviyelerinin artmasına neden olur.
Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri, bireyde insan ilişkilerinde reddedilme korkusu yaratır. Bu korkuyla yüzleşmek istemedikleri için, kurdukları bağımlılık ilişkilerini kaybetmek istemezler. Bu da onları itaatkar yapar. Ancak ilişkilerindeki sürekli onay talebi, yalnızca kendi benlik algılarında soruna neden olmaz. İlişkide oluşan psikolojik veya duygusal sorunlar bir süre sonra karşı tarafa da zarar verir. Bunu gören kaçıngan narsisistler, yaşadıkları kırılganlığın daha da arttığına tanıklık eder.
Narsisistik bozukluk türlerinden kaçıngan narsisistik bozukluk, bireyin başkaları tarafından onaylanmadığı durumlarda içsel bakımdan derin hasarlar yaşamasına neden olur. Bu durum, narsisistik kırılganlığın bir parçasıdır. Ve varoluşun duygusal alanında önemli bir acı kaynağı ve depresif bozukluk olarak ortaya çıkar. Bu bağlamda örneğin olumsuz annelik duyguları, öz saygılarını zayıflatır. Aynı zamanda da daha fazla geri çekilme davranışına neden olur.
Kaçıngan Narsisistik Kişilik Özelliklerinin Yaşamla İlişkisi
Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri bireyin yaşamını derinden etkiler. Hem kişiler arası ilişkilerde hem de işlerinde birçok soruna neden olur. Üstelik kişilik gelişiminde başka birtakım sorunlara da zemin hazırlar. Bu sorunları aşmanın ilk ve en önemli koşulu, kaçıngan narsist kişilerin özellikleri hakkında bilgi sahibi olmaktır. Bu sayede sorunları görmek ve çözüm üretmek kolaylaşır.
Kaçıngan narsisistik danışanlar, sosyal etkileşimlerde güvensizlik temeline dayanır. Bu kişiler yoğun bir eleştiri korkusu yaşadığı için sosyal ilişkiler kurmak istemezler. Bu nedenle sınırlı sayıda kişiyle arkadaşlık ilişkileri kurarlar. Üstelik bu ilişkiler de yüzeyseldir. Bu nedenle arkadaş eksikliği yaşarlar. Güvenli bağlanma özelliğine sahip olmadıkları için yakın ilişkilerinde pek çok duygusal güçlükle karşılaşırlar. Sınırlı ilişkilerini kaybetme korkusu ise onları bağımlı ilişkilere zorlar.
Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri, iş hayatında da birçok soruna zemin hazırlar. Nitekim bu kişiler risk alma ve sorun çözme konusunda oldukça yetersizdir. Üstelik, standartları çok yüksek olduğu için işleri zamanında bitiremezler. Bu da daha fazla olumsuz eleştiriye neden olur. Aynı zamanda da kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri nedeniyle yaşadıkları sorunları artırır. Başarılı olmak için sosyal ilişki ağları ve insan yönetimini gerçekleştiremezler.
Kaçınan narsisistik kişilik bozukluğuna sahip bireylerin hedeflerine ve hayallerine ulaşmaları oldukça zordur. İçlerinde büyük başarılar elde etmek isterler. Ancak başarısızlık konusundaki kaygılarının üstesinden gelemezler. Bu yüzden kişisel gelişimlerinde eksik kalırlar. Düşük öz saygı konumunda kalmaları, motivasyonlarını düşürür. Bu da yaşam kalitelerinde, yaratıcılıklarında ve potansiyellerinde gerileme yaratır. Bu nedenlerden dolayı kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri bireyi genel olarak hayatın her alanında mutsuz eder.
Kaçıngan Narsisistik Kişilik Bozukluğunun Etiyolojisi
Kaçıngan narsisistik kişilik bozukluğunun gelişimiyle ilgili farklı biyopsikososyal faktörlerden bahsetmek mümkün. Nitekim bu faktörler genetik yapı, çocukluk deneyimleri ve ebeveyn davranışları ile sosyal çevreyle yakından ilgilidir. Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri gelişimi bu faktörlerin farklı bileşimlerine dayanır.
Kaçıngan narsisistik kişilik bozukluğunun kalıtsal bir temelinin olması mümkündür. Çünkü aile geçmişinde bu soruna sahip kişilerde belirtilerin oluşma yüzdesi daha fazladır. Ancak genetik faktörler tek başına yeterli değildir. Kişinin duygusal deneyimleri, tepkileri, stresle başa çıkma yöntemleri de kişilik bozukluğu etiyolojisi için önemlidir. Bu konularda kişinin sahip olduğu yatkınlık fazlaysa bozukluğun oluşma riski de fazladır.
Bu bağlamda çocukluk travmaları da önemli nedenler arasındadır. Nitekim, kaçınmacı narsistik kişilik bozukluğu ile yetersiz bakım, sert eleştiri, sosyal reddedilme korkusu yakın bir ilişki içindedir. Çocuğa olağanüstü olması için sağlıksız baskı yapmak bu sorunu tetikleyebilir. Küçük yaşlarda sert muamele gören çocuklarda yetersizlik hissi artar. Bu nedenle narsistik öz savunma mekanizmaları konusunda riskler artar. Bu tür savunmalar yetişkinlikte kaçınmacı narsistik kişilik bozukluğu özellikleri yaratır.
Ebeveyn yetiştirme tarzının iki ana yönünün kaçınmacı narsistik kişilik bozukluğunun oluşumunda önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Bunlar aşırı eleştirel davranış ve aşırı koruyucu tutumdur. Ebeveynler yüksek performans standartları belirlediklerinde çocukların öz saygı ve öz değer duyguları zarar görür. Aşırı koruyucu tutumlar ise gerçek yaşam durumlarından kaçınma eğilimlerini artırır. Bu tür davranışlar kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri konusunda riskleri artırır.
Kaçıngan Narsisistik Bozukluk İçin Psikoterapi Desteği
Kaçıngan narsisistik kişilik özellikleri ve bu bozukluğun tedavisi, psikolojik açıdan kritik önemdedir. Tedavi süreci büyük ölçüde psikoterapi desteğiyle gerçekleşir. Ancak kişinin sorunların farkında olması ve tedaviyi gerçekten istemesi gerekir. Mevcut koşullarda psikoterapi desteği, bu özel bozukluğu tedavide yaygın olarak en iyi yöntemdir. Terapinin şekli ise bireysel, psikodinamik veya grup terapisi şeklinde olabilir.
Kaçıngan narsisistik bozukluğun tedavisinde en yaygın yöntemlerden biri, ANPD’yi hedefleyen bireysel psikoterapidir. Özellikle bilişsel davranışçı terapi yöntemi kişinin olumsuz düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmesine yardımcı olur. Bu terapi yöntemi, sosyal eleştirilere karşı bireyi duyarsızlaştırma, kaçınma kalıplarını değiştirme ve özgüveni artırma gibi konulara odaklanır.
Psikodinamik terapi, kaçınmacı narsistik kişilik bozukluğunun kökeninden ve gelişiminden hareket eder. Kişinin geçmişinde yaşadığı olumsuz olaylardan hareketle bu sorunla mücadele becerisini artırır. Kişinin içsel çalkantılarıyla başa çıkmasına yardımcı olur ve narsistik savunma stratejilerini belirlemesine katkı sağlar. Bunu yaparken, olumsuz durumların keşfini kolaylaştırır ve uyumsuz benlik imajına katkıda bulunan bilişlerin değişmesini teşvik eder.
Bilişsel davranışçı grup terapisi ise kaçınmacı narsistik kişilik bozukluğu olan kişilerin tedavisinde grup dinamiklerini kullanır. Bireye diğer insanlarla nasıl tanışacağını ve eleştiriyle başa çıkmak için neler yapabileceğini gösterir. Ayrıca bireyi, bu sorunu yaşayan farklı kişilerle bir araya getirerek yalnızlık endişesinden kurtarır. Grup üyelerinin birbirlerine destek olmasını teşvik eder.
Kaçınan narsisistik kişilik özellikleri, gerçekten de bireyin yaşamını derinden etkileyen özelliklerdir. Karmaşık ve içe dönük bir orijinal narsisistik kişilik bozukluğudur. Bireyin kendisi hakkında geliştirdiği yanlış benlik algısı, birçok ortamda ilişkilerine zarar verir. Ancak yine de psikoterapi desteğiyle bireyin sorunlarla mücadele becerilerini ve motivasyonunu artırmak mümkündür.
