Kaçıngan kişilik kısaca, sosyal engelleme ve aşağılık duygusu ile reddedilmeye karşı aşırı duyarlılıkla karakterize edilen bir kişilik profilidir. Yabancı literatürde APD (Avoidant Personality Disorder) kısaltmasıyla bilinen bu bozukluğa sahip kişiler, sosyal temaslardan uzak durur. Öz saygı düşüklüğü nedeniyle sosyal ilişkilerde uyum sorunları yaşarlar. Kaçıngan kişilik özelliklerine sahip kişiler hem özel hayatlarında hem de iş hayatlarında birçok zorlukla karşılaşır.
Bu makalede kaçıngan kişiliklerin özelliklerini kısaca ele alacağız. Kaçıngan kişilik bozukluğu belirtileri ile psikolojik ve duygusal özelliklerine yer vereceğiz. Kişilik bozukluğu türleri arasında kaçıngan bozukluğun temel niteliklerinden bahsedeceğiz. Kaçınmacı bağlanma stilinin yol açtığı sorunlara temas edeceğiz. Ardından, bu sorunu yaşayan kişiler için uygun terapi şekilleri ve destek türleri hakkında faydalı bilgiler paylaşacağız.
Kaçıngan Kişilik Özellikleri
Kaçıngan kişiliğin özellikleri en temelde sosyal kaygı, utangaçlık ve olumsuz yargı korkusuyla karakterize edilir. Kaçınmacı kişilik bozukluğu yaşayanlarda öz değer duygusu genel olarak düşük düzeydedir. Diğer karakter bozukluğu belirtileri bu duygu etrafında şekillenir. Bazı belirtiler henüz ergenlik öncesinde kendini gösterir. Bazı belirtiler ise ergenlik ve yetişkinlik döneminde ortaya çıkar. Genel olarak ifade edecek olursak kaçıngan kişilik özellikleri aşağıdaki kavramlarla ifade edilebilir.
Sosyal Utangaçlık
Kaçıngan kişilerin sosyal etkileşimi sınırlıdır. Yaşadıkları sosyal utangaçlık nedeniyle bu tür ilişkileri sıkıntı verici olarak görürler. Kaçıngan kişilik sorunu olanlarda temel bağlanma şekli, güvensiz ve kaygılı bağlanma şeklidir. Bu yüzden sosyal ilişkilerde gerginlik hissederler. Hatta başka insanlarla birlikte olmayı utanç verici bile bulabilirler.
Kaçıngan kişilik özellikleri bazı kişilerde her çeşit sosyal ilişkiden kaçınma dürtüsü yaratır. Bu kişilerde kaçıngan bağlanma sebepleri farklı olsa da sosyal utangaçlık üst seviyededir. Bu yüzden sosyal ortamlarda kendilerini ifade etmekte ciddi güçlükler yaşarlar. Yeni tanıştıkları kişilere soğuk ve mesafeli davranırlar. Bu gibi özelliklerinden dolayı kaçıngan kişilik yapısına sahip bireyler sağlıklı sosyal ilişkiler kuramaz.
Bununla birlikte çocuklar ve ergenler çeşitli nedenlerden dolayı sosyal utangaçlık hissi yaşayabilir. Bu durumun kaçıngan kişilik özellikleri ile benzeşmesi, ebeveynleri zaman zaman tedirgin eder. Bu noktada kritik eşik, sosyal utangaçlık durumunun uzun süre devam etmesidir. Bu gibi durumlarda en doğru teşhis ve tedavi seçenekleri için uzman psikolog desteği gerekir. Sosyal utangaçlık ve kaçıngan kişilik özellikleri hakkında doğru bilgi ve yönlendirmeler için psikoloji merkezlerine başvurabilirsiniz.
Yetersizlik Duygusu
Kaçıngan kişilik özellikleri arasında önemli özelliklerden bir diğeri yetersizlik duygusudur. Kaçıngan kişilerde bu duygunun esas kaynağı, sahip oldukları düşük öz imajdır. Bu yüzden kendilerini yeterlilik ve liyakat açısından sıfır olarak görürler. İlişkilerde kaçıngan bağlanma bozukluğu, bireysel karakter ve performans konusunda yetersizlik duygusunu pekiştirir. Kendilerine güveni olmayan bu kişiler, yetersizlik duygusunu kalıcı hale getirir.
Bununla birlikte, zaman zaman tüm bireylerde yetersizlik duygusu oluşur. Kişinin özellikle yeni deneyimlediği konularda veya daha önce karşılaşmadığı olaylar karşısında yetersizlik duygusu hissetmesi doğaldır. Fakat bu duygunun kalıcı hale gelmesi, bireyde kaçıngan kişilik özellikleri konusunda riski artırır. Kişi eğer zamanla bu duyguyu kontrol altına alıp yenme güçlüğü yaşıyorsa bu durum kaçıngan kişilik işaretleri arasında değerlendirilebilir.
Eleştiriye Karşı Aşırı Hassasiyet
Kaçıngan kişiliğe sahip bireyler, eleştiriye karşı aşırı ölçüde hassastır. Olumsuz yorumlardan kolayca etkilenirler. Nitekim eleştiriyi bir görevi yerine getirememe olarak algılama eğilimindedirler. İçe dönük insan özellikleri ile birleştiğinde kaçıngan kişilik özellikleri, eleştirilere karşı alınganlık göstermeye kadar gider. Sosyal utangaçlık ile yetersizlik duygusunun da etkisiyle kaçıngan kişiler, her türlü eleştiriden rahatsızlık duyar.
Diğer özelliklerde olduğu gibi eleştiriye karşı aşırı hassasiyet konusunda da durumun ne kadar süredir devam ettiği önemli bir konudur. Çünkü her insan, bazı gergin veya stresli dönemlerinde eleştirilerden hoşlanmayabilir. Bu durum doğrudan doğruya kaçıngan kişilik özelliklerine işaret etmez. Ancak durumun kalıcı hale gelmesi ve kişinin eleştirilerden duyduğu üzüntüyü yönetememesi, kaçıngan kişilik belirtileri arasında kabul görür. Bazı durumlarda kişide depresif kişilik bozukluğu belirtileri de oluşması mümkündür.
Geri Çekilme Eğilimi
Kaçıngan kişilerin geri çekilme eğilimi en çok sosyal ilişkilerinde ortaya çıkar. Nitekim sosyal ortamlarda kaygı bozukluğu hissini derinden yaşadıkları için bu ortamlarda geri çekilmeyi tercih ederler. Kendilerini ifade etmekte güçlük yaşamaları, onları geri çekilme davranışına doğal olarak iter. Bu durumla kendi başlarına karşı çıkmakta zorluk çeken bireyler için cesaretlendirici ve destekleyici terapi desteği oldukça faydalıdır.
Kaçıngan kişilerin içe dönük kişilik özellikleri, onları sosyal ortamlarda geri planda durmaya iter. Bununla birlikte, sosyal ortamlarda kaygı bozukluğu yaşamak doğrudan doğruya kaçıngan kişilik özellikleri belirtilerine işaret etmez. Kişinin bu davranışı kalıcı hale getirmesi bu bağlamda kritik eşiktir. Kişinin herhangi bir nedenle sosyal ilişki kurmak istememesi, nedenin varlığı ortadan kalktığında sona eriyorsa kişilik bozukluğu belirtisi olarak değerlendirilemez.
Kaçıngan Kişilik Bozukluğunda Psikolojik ve Duygusal Dinamikler
Kaçıngan kişilikle ilişkili psikolojik ve duygusal süreçler, düşük öz saygı ve sosyal fobiye ve eleştiriye karşı tutuma karşılık gelir. Hassas bir kişilik yapısına sahip bu kişilerde psikolojik ve duygusal dinamikler farklı etkilere göre şekillenir. Bunların neler olduğunu bilmek, kaçıngan kişilik bozukluğu tedavisi için önemli bir çerçeve oluşturur.
Düşük Öz Saygı
Kaçıngan kişiliğe sahip kişiler genellikle kendilerine karşı olumsuz bir tutuma sahiptir. Düşük öz saygı düzeyleri, hissettikleri yetersizlik duygusunu artırır. Kendilerini değerli hissetmedikleri için hayatlarında olumlu değişiklikler yapma isteği pek hissetmezler. Bu tür kişilerde mazoşist eğilimler zaman içinde artar. Kişinin düşük öz saygı düzeyinden rahatsızlık duymak yerine haz almaya başlaması, onda mazoşist kişilik bozukluğu belirtileri oluşmasına neden olur.
Kaçıngan kişilik özellikleri nedeniyle bireyin düşük öz saygı düzeyi, sosyal ortamlarda utanma duygusunu tetikler. Yaygın bir başarısızlık korkusuna sahip bu bireyler, içsel potansiyellerini keşif konusunda isteksiz davranır. Hayatlarında cesur adımlar atmakta çekince gösterirler. Bu yüzden kişisel gelişim süreçlerinde istedikleri sonuçlara ulaşamazlar. Hem kaygılı hem kaçıngan bağlanma sorunu olan kişiler, düşük öz saygı nedeniyle pasif bir yaşam sürdürürler.
Sosyal Kaygı
Kaçıngan kişilerde sosyal etkileşimlere girme isteksizliği, aslında sosyal kaygının bir yönü olarak kabul edilebilir. Nitekim kaçıngan kişilikli insanlar reddedilmekten büyük korku duyar. Ayrıca diğer insanlar tarafından yargılanma korkuları da oldukça yüksektir. Bu durum onları büyük topluluklarda rahatsız eder. Kişide düşük öz saygıyla birleştiğinde sosyal kaygı bozukluğu sosyal ortamlara karşı kaçınma davranışını besler.
Sosyal kaygı ve utangaçlıkla başa çıkmak için kişinin kendine güvenini artırması gerekir. Oysa kaçıngan bağlanan erkekler ve kadınlar bu güveni kendilerinde bulamaz. Bu yüzden sosyal hayatları birçok açıdan mutsuz geçer. Kaçıngan bağlanma stili, bireylerin yakınlık kurmasını ciddi ölçüde engeller. Bu kişiler hem duygusal hem de sosyal ilişkilerinde bir süre sonra yabancılaşma hissiyle karşılaşır. Sahip oldukları kaçıngan kişilik özellikleri onları sağlıklı ilişkiler kurmaktan uzaklaştırır.
Eleştiri Korkusu
Algılanan eleştiri, kaçıngan bireyleri kendileriyle ilgili olumsuz yorumlara karşı çok hassas hale getirir. Bu yüzden kendileriyle ilgili hissettikleri yetersizlik duyguları artar. Ağır eleştiri korkusu nedeniyle birey, yakınlık kurmada ciddi zorluklar yaşar. Bu da kaçıngan bağlanma şeklini kalıcı hale getirir. Sağlıklı ilişkiler kurmak için bu duygulardan kurtulmayı başaramaz. Sosyal destek ağından yoksun kalması, bireyin zamanla duygusal bağ kurma isteğini tümüyle kaybetmesine yol açar.
Kaçıngan Kişilikli Bireylerin İlişkileri
Genelleştirilmiş kaçınma kişilik stili, yakın ilişkilerde farklı sorunlara yol açar. Nitekim yoğun utangaçlık nedeniyle bu kişiler, tatmin edici kişilerarası ilişkiler geliştirmek istemez. Kurdukları ilişkileri ise sürdürmede ciddi zorluklar yaşarlar. Sosyal yönden yetersiz donanımlı olmaları, ilişki sorunlarını daha da artırır. Kırılgan kişilik özellikleri nedeniyle bu bireyler, hayatlarını genel olarak mutsuz şekilde sürdürmek zorunda kalır.
Sosyal İzolasyon
Kaçıngan kişilik yapısı, bireyi sosyal ilişkilerden uzaklaştırdığı için izolasyona zemin hazırlar. Bireyin bağ kurma ve bağlanma biçimlerine zarar veren bu kişilik bozukluğu, yetersizlik hissiyle mücadele becerisini de zayıflatır. Duygusal derinlik kuramayan bu bireylerin iletişim, sorun çözme ve kendini ifade becerileri zayıftır. Bu tür kişilikler, başkalarıyla etkileşime girmek istemedikleri için durumsal yalnızlığı kronik yalnızlık haline getirirler.
Zayıf İletişim
Kaçıngan kişilik yapısı genel olarak utangaç bir yapıdadır. Duygusal yönden yetersiz olmaları, iletişim kurmada da yetersiz olmalarına neden olur. Bu yüzden iletişim şekilleri genellikle zayıf ve sınırlıdır. Bu sorun yetişkinlerin yanı sıra çocuklarda ve ergenlerde de yaygın bir durumdur. Nitekim zayıf iletişim nedeniyle ergenlik dönemi veya öncesinde onlar da işlev görmede çeşitli sorunlar yaşar. Çaresizlik ve düşük öz değer duygusuyla mücadelede başarılı olamazlar. Bu yüzden çeşitli tatminsizlikler veya hayal kırıklıkları yaşarlar.
Bağlantı Kurma Zorluğu
Bağımlı kişilikler diğer insanlarla çok yakın ilişkiler geliştiremez. Ayrıca cinsel olmayan şefkatten kaçınırlar. Bu nedenle ilişkilerin zarar görmesine neden olurlar. Yalnız kalmayı ve kendilerini izole etmeyi tercih eden bu kişiler, bağlantı kurma zorluğunu her alanda hisseder. Kaçıngan güvensiz bağlanma şekli bu zorlukları artırır ve çaresizlik duygusunu pekiştirir.
İlişki Sorunları
Kaçıngan kişilik özellikleri taşıyan bireyler, öz saygı ve güven eksikliği içinde oldukları için ilişkilerinde birçok sorunla karşılaşır. Güvene dayalı eksiklikleri, kurdukları sınırlı sayıda ilişkide iletişim sorunu olarak açığa çıkar. Sahip oldukları özellikler, dengeli sosyal ve duygusal ilişkiler kurmalarını engeller. Bozuk bağlanma stilleri yüzünden ilişki sorunlarıyla başa çıkma stratejileri geliştirmede güçlük yaşarlar. Utangaçlık ve yalnızlık duyguları, kaygı bozukluğu veya depresyon gibi riskleri artırır.
Kariyer ve Eğitim Zorlukları
Kaçıngan kişilik özellikleri taşıyan bireylerin hem eğitim hayatları hem de kariyerleri çeşitli zorluklara sahne olur. Sahip oldukları özellikler eğitim hayatlarında akademik başarılarını düşürür. Sosyal kaçınma ve iletişim zorlukları hem okulda hem de iş hayatında sağlıklı ilişkiler kurmalarını önler. Sosyal veya duygusal derinlikten uzak ilişkileri, içine kapanma isteğini artırır. Bu tür kişiler için başarı şansı oldukça düşüktür. Dahası, kaçınmacı bağlanma sorunu nedeniyle motivasyonları da oldukça sınırlıdır.
Kaçıngan Kişilik Bozukluğu İçin Psikoterapi Desteği
Kaçıngan kişilik özellikleri, çeşitli terapötik yaklaşımlarla ele alınabilir. Bu kişilik özelliklerini yönetmek için bazı destek yöntemleri oldukça faydalıdır. Özellikle kognitif davranışçı terapi (CBT) gibi yaklaşımlar, bu süreçte önemli faydalar sağlar. Bu terapi yöntemiyle bireyler, sosyal kaygı yönetimi ve düşük öz saygı gibi konularda daha iyi noktalara gelebilir. Ancak danışanlar, sürecin kolay olmadığını, terapi seanslarına düzenli şekilde katılmak gerektiğini ve verilen egzersizleri bolca tekrar etmeleri gerektiğini unutmamalıdır.
Kognitif davranışçı terapinin yanı sıra sosyal beceriler eğitimi de bu konuda çeşitli faydalar sağlar. Nitekim sosyal becerilerin geliştirilmesi, kaçıngan kişiliklerin sosyal etkileşimlerde kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olur. Bu sayede iletişim ve etkileşim becerileri artar. Ayrıca duygusal destek de bu bağlamda faydalıdır. Kişinin öz saygıyı artırma teknikleriyle bolca egzersiz yapması da yaşadığı sorunları aşmasına yardımcı olur.
